آداب سفر حج ( بخش چهارم )
آداب سفر حج
سید علی قاضی عسگر
بخش چهارم بازگشت به صفحه قبل
|
صفحه 151 |
جاى آر و خود را از این دَیْن رها ساز، نماز را به جماعت بخوان اگر چه مکان براى نماز تنگ باشد، گویى بر نوک نیزه ایستاده اى.»(1)
58 ـ نماز نیکو
یکى از توصیه هاى امام صادق(علیه السلام) به پیروانشان این است که نماز را خوب و نیکو بجاى آورند «عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ الصَّلاةِ»(2)
نیکو نماز گزاردن یعنى آداب ظاهرى و باطنى آن را رعایت کردن، برخى از آداب ظاهرى نماز عبارتند از:
1 ـ پیش از نماز دندان ها را مسواک کنند.
2 ـ با لباس خوب و تمیز در مساجد حاضر شوند. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
رنگ سفید نزد خداوند محبوب تر است پس در آن نماز بگزارید.(3)
3 ـ موقع نماز خود را معطر کنند.
4 ـ در نماز انگشتر عقیق در دست داشته باشند.
5 ـ نماز را در اول وقت بخوانند.
6 ـ نمازها را در مساجد و به جماعت اقامه کنند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص194، ح884
2 ـ امالى مفید، ص186
3 ـ کنز العمال، ج15، ص302، ح4117
|
صفحه 152 |
7 ـ نماز را با دعا آغاز کنند رسول خدا(صلى الله علیه وآله) خود پس از تکبیر مى فرمود:
«وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الاَْرْضَ عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ حَنِیفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ».(1)
8 ـ پیش از قرائت حمد «اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیم» بگوید و از شیطان به خدا پناه ببرد.
9 ـ هنگام خواندن نماز آرام باشد و حرکت نکند.
10 ـ نماز را تند و با عجله نخواند.
آداب باطنى نماز نیز عبارتند از:
1 ـ حضور قلب
2 ـ خضوع و خشوع
3 ـ حالت بکاء و گریه
4 ـ به گونه اى نماز بخواند که گویى خداوند را مى بیند و بداند که اگر او خدا را نمى بیند خداوند او را مشاهده مى کند و...(2)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج3، ص310، ح7 ; تهذیب، ج2، ص67، ح224
2 ـ الصلوة فى الکتاب والسنة صص: 65 ـ 86
|
صفحه 153 |
59 ـ شرکت در نماز جماعت
یکى از موفقیت هاى بزرگ سفر حج، دستیابى به ثواب فراوان نماز گزارى در مسجد النبى و مسجد الحرام است.
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«نماز در مسجد الحرام یکصد هزار و در مسجد النبى ده هزار نماز پاداش دارد.»(1)
و طبیعى است که اگر نمازهاى واجب را در این دو مکان مقدّس به جماعت بخوانند، پاداشى برتر و غیر قابل تصوّر خواهد داشت. در روایت آمده است که: اگر نماز به جماعت خوانده شود و نماز گزاران بیش از ده نفر باشند شمارش پاداش آن براى افراد بشر امکان پذیر نیست.
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«فَإِنْ زَادُوا عَلَى الْعَشَرَةِ فَلَوْ صَارَتْ بِحَارُ السَّمَاوَاتِ وَ الاَْرْضِ کُلُّهَا مِدَاداً وَ الاَْشْجَارُ أَقْلاماً وَ الثَّقَلانِ مَعَ الْمَلائِکَةِ کُتَّاباً لَمْ یَقْدِرُوا أَنْ یَکْتُبُوا ثَوَابَ رَکْعَة وَاحِدَة».(2)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص586، ح1
2 ـ مستدرک الوسائل، ج6، ص443
|
صفحه 154 |
«اگر بیش از ده نفر شدند، اگر دریاهاى آسمان و زمین مرکّب و جن و انس و فرشتگان نویسنده شوند، نخواهند توانست ثواب یک رکعت آن را بنویسند.»
امام صادق(علیه السلام) نیز به پیروان خود دستور داده اند
تا نمازهایشان را در مساجد ]و به جماعت[
بخوانند:
«عَلَیْکُمْ بِالصَّلاةِ فِی الْمَسَاجِدِ...».(1)
«بر شما باد به خواندن نماز در مساجد.»
آن حضرت همچنین به زید الشّحام که با غیر شیعه معاشر بود و با آنان در یک منطقه زندگى مى کرد، فرمود:
«خود را با اخلاق ایشان تطبیق دهید رفتارى خوب با آنان داشته باشید، در مساجدشان نماز بگزارید، از بیمارانشان عیادت کنید، در تشییع جنازه آنان حاضر شوید، و اگر بتوانید امام جماعت یا مؤذن آنان باشید چنین کنید، زیرا اگر چنین رفتار بنمایید گویند:
اینها جعفرى (و پیروان جعفر بن محمد الصادق(علیه السلام))اند، خداوند جعفر را رحمت کند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج2، ص635
|
صفحه 155 |
یاران خود را چه خوب تربیت کرده است...»(1)
بنابراین نتیجه مى گیریم:
1 ـ نماز خواندن در مسجد النبى و مسجد الحرام ثواب فراوان دارد.
2 ـ دستور امام صادق(علیه السلام) است که نمازها را به جماعت بخوانیم.
3 ـ دستور امام صادق(علیه السلام) است که در نمازهاى جماعت دیگران شرکت کنیم.
4 ـ اگر نماز به جماعت خوانده شود، نوشتن ثوابِ آن براى کسى مقدور نیست.
حال با این همه سفارش و تأکید، متأسفانه گاهى مشاهده مى شود که برخى از زائران ایرانى، یکى از زیباترین و شکوهمندترین صحنه ها، در مکه و مدینه را به تلخ ترین خاطره ها در ذهن مسلمانان سایر کشورها تبدیل مى کنند.
در ایام حج مسلمانان جهان، که براى انجام فریضه حج و زیارت قبر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) به مکه و مدینه آمده اند، پیش از گفتن اذان، همچون سیل به سوى حرم سرازیر مى شوند، راه هاى منتهى به حرم همه پر از انسان هاى عاشق پیشه اى است که به عشق خدا به این
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لایحضره الفقیه، ج1، ص383
|
صفحه 156 |
سرزمین آمده اند و اگر کسى دیر برسد در بسیارى اوقات امکان ورود به مسجد را پیدا نمى کند، درست در چنین وضعیتى بعضى از زائران ایرانى، یا از مسجد خارج شده و یا در کنار مغازه ها و خیابان ها نشسته و یا به سوى منازل خود در حال حرکت اند و در نتیجه خاطره تلخى از خود و تشیع در ذهن مسلمانان سایر کشورها به یادگار مى گذارند.
اگر این گونه افراد به سخنان و سفارش هاى امام صادق(علیه السلام) توجه کنند، به یقین از این رفتارها دست برمى دارند.
امام صادق(علیه السلام) از طریق پدران خود از رسول خدا(صلى الله علیه وآله)نقل کرده اند که آن حضرت فرمود:
«کسى که صداى اذان را در مسجد بشنود و بدون علت و بیمارى از مسجد خارج شود منافق است مگر آن که تصمیم داشته باشد به مسجد برگردد.»(1)
بنابراین، بر حاجیان لازم است هنگام اقامه نماز جماعت، از منازل خود و یا هر جا که هستند به طرف مساجد حرکت نموده، در اجتماعات مسلمانان شرکت کنند و افزون بر بهره معنوى و پاداش الهى، از برکات
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحار الانوار، ج85، ص9، ح13
|
صفحه 157 |
زندگى جمعى و انس با مردم نیز بهره مند شوند.
على بن ابى طالب(علیه السلام) نیز فرمود:
«مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ یُجِبْهُ مِنْ غَیْرِ عِلَّة فَلا صَلاةَ لَهُ».(1)
ابن عباس گفته است:
«هر کس نداى مؤذن را بشنود و به آن پاسخ ندهد، چیزى را نخواسته و چیزى نیز براى او خواسته نشده است.»
در روایت آمده است که چون روز قیامت فرا رسد گروهى از مردم به صحنه محشر مى آیند، در حالى که چهره هایشان همچون ستاره درخشان است، فرشتگان به آنها مى گویند:
شما چه اعمالى داشتید؟
پاسخ مى دهند:
ما هرگاه نداى اذان را مى شنیدیم، براى گرفتن وضو برمى خاستیم و هیچ چیز غیر از آن، ما را به خود مشغول نمى کرد.
گروهى نیز محشور مى شوند در حالى که چهره هاى آنان همچون ماه درخشندگى دارد، اینها نیز در پاسخ به
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل الشیعه، ج8، ص291، ح10694
|
صفحه 158 |
همان سؤال گویند:
ما پیش از وقت نماز وضو مى گرفتیم ]و براى نماز آماده مى شدیم[، گروهى نیز محشور مى شوند در حالى که چهره آنان همچون خورشید مى درخشد. اینها نیز در پاسخ مى گوید:
ما اذان را در مسجد شنیدیم.(1)
60 ـ نظم در صفوف
یکى از نکاتى که در روایات بسیار بر آن تأکید شده، نظم در صفوف نماز جماعت است.
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«سَوُّوا صُفُوفَکُمْ فَاِنَّ تَسْوِیَةَ الصَّفِّ تَمامُ الصَّلاة».(2)
صف هاى خود را منظم کنید; زیرا مرتب و برابر بودن صفوف ]شرط[ تمام و کمال بودن نماز است.
پس از آن که صفوف نماز مرتب شد، اگر هنوز جایى باقى مانده، ابتدا باید جاهاى خالى را پر کنند و سپس صفوف بعدى را تشکیل دهند.
امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمود:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ محجة البیضاء، ج1، ص344
2 ـ بحار الانوار، ج85، ص20
|
صفحه 159 |
«سُدُّوا فُرَجَ الصُّفُوفِ مَنِ اسْتَطَاعَ أَنْ یُتِمَّ الصَّفَّ الاَْوَّلَ وَ الَّذِی یَلِیهِ فَلْیَفْعَلْ فَإِنَّ ذَلِکُمْ أَحَبُّ إِلَى نَبِیِّکُمْ وَ أَتِمُّوا الصُّفُوفَ فَإِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى الَّذِینَ یُتِمُّونَ الصُّفُوفَ».(1)
«جاهاى خالى صفوف را پر کنید، کسى که مى تواند صف اول را تکمیل کند و یا صف پس از آن را، پس باید چنین کند; زیرا این عمل نزد پیامبر دوست داشتنى تر است و صفوف را تکمیل و پر کنید، پس همانا خدا و فرشتگان او، بر کسانى که صف ها را پر مى کنند، درود مى فرستند.»
على(علیه السلام) در حدیثى دیگر فرمود:
«بهترین صفوف، صف هاى اول است و آن صف فرشتگان است...»(2)
امام صادق(علیه السلام) نیز فرمود:
«صف ها را کامل کنید و اگر کسى از شما احساس کرد در صف اول جا تنگ است،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحار الأنوار، ج85، ص18
2 ـ بحار الانوار، ج83، ص18
|
صفحه 160 |
زیانى به شما نمى رساند که در صف بعد بایستد، و اگر در صف اول جاى خالى وجود داشت، زیانى به شما نمى رساند که به سمت راست یا چپ حرکت نموده ـ اگر جاى خالى کمى این طرف یا آن طرف بود ـ و آن جاى خالى را پر کنید.»(1)
و بالا خره رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«اگر مردم پاداش آنچه مربوط به اذان
و صف اول نماز است را مى دانستند،
نسبت به آن علاقمند گردیده، آهنگ آن مى کردند.»(2)
حال با توجه به آنچه که از کلام معصومین(علیهم السلام)
نقل شد، پیروان اهل بیت عصمت و طهارت باید در
نظم صفوف جماعت تلاش نموده، به موقع در مساجد حاضر شوند و آنگاه که صفوف نماز جماعت تشکیل شد و جایى براى نشستن نبود، از آزار رساندن به مسلمانان و از روى دوش آنان عبور کردن خوددارى کنند و هر کجا که جاى خالى وجود داشت همان جا بنشینند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحار الأنوار، ج83، ص18
2 ـ همان، ص20
|
صفحه 161 |
61 ـ رو به قبله نشستن
حاجیان در حرمین شریفین تلاش کنند رو به قبله بنشینند، به خصوص زمانى که در مسجد الحرام و یا در مسجد النبى حضور دارند، این عمل پیروى از سنت رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است و پاداش دارد.
پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) در حدیثى فرمود:
«براى هر چیزى شرف و حرمتى است و شریف ترین مکانِ نشستن، جایى است که رو به قبله باشد.»(1)
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«رسول خدا(صلى الله علیه وآله) بیشتر اوقات رو به قبله مى نشست.»(2)
متأسفانه گاهى مشاهده مى شود که حاجیان در مسجد الحرام پشت به کعبه نشسته و با دوستان خود گفتگو مى کنند، این نه تنها خلاف سنت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)است بلکه حاجیان را از ثواب نگاه به کعبه نیز محروم مى کند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحار الانوار، ج72، ص469
2 ـ مکارم الاخلاق، ج1، ص66
|
صفحه 162 |
62 ـ مراعات حال دیگران
در بیشتر اوقات سال، به خصوص فصل تابستان، هواى مکه و مدینه گرم است از این رو، شایسته است حاجیان هنگام شرکت در نمازهاى جماعت و یا در جلسات آموزشى کمى با فاصله بنشینند تا همسفران خود و یا دیگر مسلمانان از تنگى جا اذیت نشوند.
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرموده:
«براى آنان که در تابستان دور هم مى نشینند، شایسته است که هنگام نشستن، میان هر دو نفر به اندازه استخوان ذراعى فاصله باشد تا در نتیجه از نزدیکى به یکدیگر در گرما به مشقت نیفتند.»(1)
63 ـ پرهیز از اسراف
یکى از نکات مهم و قابل توجّه حاجیان این است که در سفر حج باید از اسراف و تبذیر خوددارى کنند. گاهى اوقات حاجیان بیش از نیاز و مصرف خود، غذا و نوشابه و آب میوه را داخل اتاق برده و در نتیجه به دلیل ماندن و مصرف نکردن فاسد شده، آن ها را دور مى ریزند و یا هنگام خروج از اتاق، کولر و چراغ ها را
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج2، ص662
|
صفحه 163 |
روشن مى گذارند و از اتاق خارج مى شوند.
قرآن خطاب به مؤمنان مى فرماید:
} کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ{(1)
«و بخورید و بیاشامید ولى اسراف نکنید، همانا خداوند اسراف کنندگان را دوست نمى دارد.»
و در آیه دیگر مى فرماید:
} وَ أَنَّ الْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحابُ النّارِ{ .(2)
و همانا اسراف کنندگان یاران آتش اند.
على(علیه السلام) فرمود:
اسراف موجب هلاکت و نابودى، و میانه روى مایه زیادى ثروت است.(3)
امام سجاد(علیه السلام) در دعاى بیستم صحیفه سجادیه، از خداوند مى خواهد:
«بار خدایا! مرا از زیاده روى و اسراف باز دار و روزیم را از نابودى نگاهدار و ثروتم را
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اعراف: 31
2 ـ غافر: 43
3 ـ بحار الانوار، ج59، ص192
|
صفحه 164 |
با دادن برکت به آن، زیاد گردان و راه مصرف آن را در کارهاى خیر به من بنمایان.»(1)
على(علیه السلام) در روایتى اسراف را اینچنین معرفى کرده و فرموده اند:
«خرج کردن دارایى در مسیر نادرست، زیاده روى و اسراف است.»(2)
بنابراین، هزینه کردن مال در کارهاى غیر ضرورى و خرید کالاهایى که خیلى به آن نیاز ندارد و نیز خرید کالاهاى تزیینى و تجمّلى را مى توان از موارد اسراف شمرد.
در حدیث دیگرى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«این که هرچه دلت بخواهد بخورى، خود نوعى اسراف است.»(3)
در حدیث دیگرى امام صادق(علیه السلام) دور ریختنِ مانده غذا در ظرف (چه آب و چه غذا و استفاده از لباس بیرون در خانه را) از موارد اسراف دانسته اند.(4)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ صحیفه سجادیه، ص86
2 ـ نهج البلاغه، خطبه126
3 ـ کنز العمال، ح7366
4 ـ بحار الانوار، ج72، ص303
|
صفحه 165 |
و در حدیثى دیگر امام صادق(علیه السلام) در بیان معناى آیه «وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً» فرمود:
«هر کس چیزى در راهى غیر از اطاعت خدا انفاق کند، او ولخرج است و هر کس در راه خیر انفاق نماید، صرفه جو و میانه رو است.»(1)
مُعَمَّرِ بن خِلاّد گوید:
از امام رضا(علیه السلام) شنیدم که مى فرمود:
«کسى که در منزل غذا مى خورد و چیزى از غذا ]در سفره[ ریخته و باقى مانده، آن را بخورد و کسى که در صحرا و خارج منزل غذا مى خورد، ]باقیمانده غذا را [براى پرندگان و حیوانات وحشى بگذارد.»(2)
64 ـ پرهیز از پرخورى و خواب زیاد
یکى از نکات مهم و قابل توجه در سفر حج این است که به دلیل فراهم بودن امکانات و تغذیه مناسب، برخى افراد بیش از ظرفیت مورد نیاز بدن، اقدام به خوردن غذا و نوشیدنى ها مى کنند و در نتیجه به دلیل پر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحار الانوار، ج72، ص302
2 ـ فروع کافى، ج6، ص300
|
صفحه 166 |
شدن شکم و غلبه خواب بر آنها، از فیض حضور بیشتر در حرمین شریفین و به خصوص بهره گیرى از سحرهاى مکه و مدینه محروم مى شوند، از این رو کسانى که طالب صفاى روح و حضور زیادتر در مسجد الحرام و مسجد النبى(صلى الله علیه وآله) و بهره گیرى افزون تر معنوى از این سفر عظیم الهى هستند، باید از غذاى کمترى استفاده کنند و به اندازه ضرورت بخوابند و استراحت کنند.
على(علیه السلام) فرمود:
«هرگاه خداوند خوبى بنده اش را اراده کند، کم گویى، کم خورى و کم خوابى را به او الهام و نصیب گرداند.»(1)
در حدیث دیگرى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«با خوردن و آشامیدن فراوان، دل ها را نمیرانید، پس همانا قلب ]بر اثر پرخورى [مى میرد، مانند زراعتى که به آن زیاد آب داده شود.»(2)
حضرت مسیح(علیه السلام) به پیروان خود مى فرمود:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مستدرک الوسائل، ج16، ص213
2 ـ تنبیه الخواطر، ج1، ص46
|
صفحه 167 |
«اى بنى اسرائیل، غذا زیاد نخورید; زیرا هر که فراوان غذا بخورد زیاد مى خوابد و هر کس زیاد بخوابد کمتر نماز گزارد و هر که کمتر نماز بخواند نامش در شمار غافلان ثبت گردد.»(1)
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«از پرخورى پرهیز کنید; زیرا مایه بیمارى و تباهى بدن گردد و انسان را در عبادت تنبل و سست گرداند.»(2)
و باز در جاى دیگر فرمود:
«نزد خداوند چیزى منفورتر از معده پر نیست.»(3)
امام صادق(علیه السلام) نقل کرده اند که یحیاى پیامبر(علیه السلام)، روزى با ابلیس برخورد کرد و به وى فرمود:
این آویزها چیست که همراه دارى؟
ابلیس گفت:
اینها شهوات و تمایلاتى است که فرزندان آدم گرفتار آن شده اند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل الشیعه، ج24، ص241
2 ـ بحار الانوار، ج59، ص266
3 ـ وسائل الشیعه، ج24، ص248
|
صفحه 168 |
یحیى گفت:
آیا چیزى از آن ها براى من هست؟
ابلیس پاسخ داد:
چه بسا برخى اوقات که از خوردن غذا سیر شوى، تو را از نماز و یاد خدا باز مى داریم.
یحیى فرمود:
با خدا عهد مى کنم که هرگز معده خود را از غذا پر نکنم.
ابلیس نیز گفت:
«... للهِِ عَلَیَّ أَنْ لا أَنْصَحَ مُسْلِماً أبَداً»(1)
«با خداوند پیمان مى بندم که هرگز، از این پس مسلمانى را اندرز ندهم...»
65 ـ مسواک زدن
مسواک دندان ها مستحب مؤکد است و در روایات به مؤمنان سفارش شده تا با هر وضویى دندان ها را مسواک کنند.
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«وضو نیم یا پاره اى از ایمان و مسواک زدن
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل الشیعه، ج24، ص241
|
صفحه 169 |
نیمى یا پاره اى از وضو است.»(1)
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«مِنْ اَخْلاقِ الأَنْبِیاءِ السِّواکِ».(2)
«مسواک زدن از اخلاق پیامبران است.»
به ویژه کسانى که در حرمین شریفین اقدام به خواندن قرآن مى کنند، شایسته است پیش از آن، دهان را مسواک کنند.
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«دهان هاى خود را با مسواک زدن خوشبو کنید; زیرا دهان ها گذرگاه هاى قرآن است.»(3)
امام صادق(علیه السلام) براى مسواک، دوازده ویژگى برشمرده اند:
1 ـ از سنت رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است 2 ـ دهان را تمیز مى کند 3 ـ نور چشم را زیاد مى کند 4 ـ خداوند را خشنود مى سازد 5 ـ دندان ها را سفید مى کند
6 ـ پوسیدگى دندان ها را از میان مى برد 7 ـ لثه را قوى و محکم مى کند 8 ـ اشتهاى به غذا را زیاد مى کند 9 ـ بلغم
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کنز العمال، ح26200
2 ـ بحار الانوار، ج73، ص131
3 ـ کنز العمال، ح2753
|
صفحه 170 |
را از بین مى برد 10 ـ حافظه را زیاد مى کند 11 ـ حسنات انسان را مضاعف مى سازد 12 ـ با مسواک زدن فرشتگان خوشحال مى شوند.(1)
حال با توجه به ویژگى هاى فوق و سفارش هاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) و به خصوص از آنجا که سفر حج یک سفر جمعى است و حاجیان در طول شبانه روز، علاوه بر همسفران، در مساجد نیز با دیگر مسلمانان جهان از نزدیک ارتباط دارند، لذا شایسته است که با مسواک زدن دهان خود را خوشبو سازند.
66 ـ چند نکته بهداشتى
رعایت امورى که تأمین کننده سلامتى انسان در سفر حج مى باشد، بسیار ضرورى و لازم است; چرا که ممکن است با اندک غفلتى، حاجى گرفتار بیمارى شده و چند روزى از فیض حضور در حرم محروم بماند. از این رو، توجّه زائران را به چند نکته مهم بهداشتى از زبان معصومین(علیهم السلام) جلب مى نمایم:
1 ـ امام باقر(علیه السلام) فرمود:
«هر که مى خواهد غذا به او ضرر نرساند، باید تا گرسنه نشده و معده وى خالى
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ خصال، ص481
|
صفحه 171 |
نگشته،غذا نخورد، پس هنگام خوردن غذا ابتدا نام خدا را بر زبان جارى کند و باید غذا را خوب بجود و تا اشتها دارد از خوردن غذا دست بکشد.»(1)
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«هر کس پیش و پس از غذا خوردن، دست هاى خود را بشوید، در آغاز و پایان آن غذا به او برکت داده شود و تا زنده است در گشایش به سر برده و از بیمارى جسمانى مصون ماند.»(2)
3 ـ على(علیه السلام) فرمود:
«غذا را با خوردن ]کمى[ نمک آغاز کنید...»(3)
4 ـ در روایات از خوردن غذاى داغ و فوت کردن غذامردم را نهى کرده اند، بنابراین این با کمى تأمل و پس از ملایم شدن حرارت غذا، اقدام به خوردن آن کنید.
روزى براى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) غذاى داغ و سوزان آوردند، حضرت فرمود:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل الشیعه، ج24، ص433
2 ـ فروع کافى، ج6، ص290
3 ـ همان، ص325
|
صفحه 172 |
بگذارید تا خنک شود، خداوند نخواسته آتش به ما بخوراند و برکت در ]غذاى [خنک است.(1)
67 ـ ادب لبّیک گفتن
حاجى در میقات با لبیک گویى حضور خود در محضر حق را اعلام و به خداوند پاسخ مثبت مى دهد، بر این اساس بر حاجى لازم است ادب را در گفتگو با خداوند مراعات نماید، برخى آداب لبیک عبارتند از:
1 ـ خشوع
سفیان بن عیینه گوید:
امام زین العابدین(علیه السلام) در سفر حج، زمانى که احرام بست و بر مرکب قرار گرفت، رنگش زرد شده و لرزه بر اندام آن حضرت افتاد، کسى به آن حضرت گفت: آیا لبیک نمى گویید؟
فرمود: مى ترسم بگویم و خداوند در پاسخ من بگوید: «لا لَبَّیْکَ وَلا سَعْدَیْک» پس زمانى که آن حضرت لبیک گفت، بیهوش شد و از مرکب فرو افتاد و تا پایان انجام مناسک حج این حالت به آن حضرت دست مى داد.(2)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ فروع کافى، ج6، صص321 و 322
2 ـ الحج فى الکتاب والسنة، ص182، ح456
|
صفحه 173 |
2 ـ تکرار لبّیک
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«هر گاه از مسجد شجره محرم شدى، اگر پیاده اى، از همانجا که در مسجد قرار دارى تلبیه بگو و سپس این چنین بگو:
«لَبَّیْکَ اَللَّهُمَّ لَبَّیْکَ، لَبَّیْکَ لا شَرِیکَ لَکَ لَبَّیْکَ، لَبَّیْکَ ذَا الْمَعَارِجِ لَبَّیْکَ، لَبَّیْکَ بِحَجَّة تَمَامُهَا عَلَیْکَ».(1)
و هرگاه بر مرکب سوار، یا از آن پیاده شدى، به دشتى سرازیر و یا بر تپه اى بالا رفتى و یا با سوارى برخورد کردى، و نیز هنگام سحر، با صداى بلند لبّیک بگو.(2)
3 ـ بلند گفتن لبیک براى مردان
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: جبرئیل بر من نازل شد و گفت:
«همانا خداوند ـ عزّوجلّ ـ به تو فرمان مى دهد که یاران و پیروانت امر کنى صدایشان را
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الحج فى الکتاب والسنة، ص182، ح459
2 ـ الحج فى الکتاب والسنة، ص183، ح459
|
صفحه 174 |
هنگام گفتن تلبیه بلند کنند; چرا که تلبیه شعار حج است.»(1)
لازم به تذکر است که بلند لبیک گفتن، اختصاص به مردان دارد و بر زنان مستحب نیست.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
«لَیْسَ عَلَى النِّسَاءِ جَهْرٌ بِالتَّلْبِیَةِ».(2)
«بلند گفتن تلبیه بر زنان لازم نیست.»
4 ـ قطع لبیک با دیدن خانه هاى مکه
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«آنکه حج تمتع به جا مى آورد، هنگامى که نگاهش به خانه هاى مکه افتاد، لبیک گفتن را قطع کند.»(3)
68 ـ آداب ورود به منطقه حرم و شهر مکه
در روایات براى ورود به مکه، آدابى ویژه بیان شده است که به برخى از آنها اشاره مى کنیم:
1 ـ هنگام ورود به مکه باید با احرام داخل شود.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الحج فی الکتاب والسنه، ص183، ح459
2 ـ همان، ص184، ح466
3 ـ الحج فى الکتاب والسنه، ص184، ح467
|
صفحه 175 |
2 ـ براى ورود به مکه غسل کند.(1)
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) خود هنگام ورود به مکه در منطقه «فخ» غسل کرد و سپس وارد مکه شد.(2)
حلبى از اصحاب امام صادق(علیه السلام) گوید:
«آن حضرت به ما دستور داد پیش از ورود به مکه در منطقه «فخ» غسل کنیم.»(3)
راه حل دیگرى نیز امام صادق(علیه السلام) ارائه داده اند و آن اینکه کسانى که در میان راه موفّق به انجام غسل نمى شوند، مى توانند از آن بهره گرفته، ثواب غسل کردن را ببرند. آن حضرت فرمود: هرگاه به حرم رسیدى ان شاء الله، موقع ورود به حرم غسل کن و اگر جلوتر رفتى در منطقه «بئرمیمون» یا «فخ» و ]اگر میسّر نشد[ در منزل خود در مکه غسل کن.
جبرئیل امین، هنگام حج گزارى حضرت ابراهیم(علیه السلام)و در حالى که اسماعیل نیز همراه او بود وقتى به حرم رسیدند، خطاب به آن دو گفت:
«فرود آیید و پیش از دخول به حرم غسل
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ لازم به ذکر است که هم اکنون با توجّه به مقرّرات کشور عربستان و عدم توقّف اتوبوس ها و نبود امکانات، امکان غسل کردن هنگام ورود به مکّه وجود ندارد.
2 ـ الحج فى الکتاب و السنه، ص56، ح82
3 ـ همان.
|
صفحه 176 |
کنید، آن ها نیز فرود آمدند و غسل کردند!»(1)
3 ـ متواضع و فروتن باشد.
معاویه بن عمار مى گوید: امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«هر کس به آرامى و همراه با آرامش وارد مکه شود، خداوند گناه او را ببخشاید.
پرسیدم چگونه با سکینه و آرامش وارد شود؟
حضرت پاسخ داد: بدون تکبر و غرور داخل گردد.»(2)
69 ـ آداب ورود به مسجد الحرام
پس از آن که حاجى وارد مکه شد، براى آن که بتواند مناسک و اعمال خود را به خوبى و با کمال توجه و با حال خضوع و خشوع انجام دهد، بهتر آن است که ابتدا به محل استقرار خود رفته، وسایل و اسباب سفر را مستقر و پس از رفع خستگى غسل کند، سپس وضو بگیرد و به طرف مسجد الحرام حرکت کند.
امام صادق(علیه السلام) در این زمینه فرمود:
«هر گاه حاجى یا عمره گزار به مکه وارد شد، ابتدا وسایل خود را مستقر سازد سپس آهنگ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الحج فى الکتاب و السنه، ص57
2 ـ همان.
|
صفحه 177 |
مسجد الحرام کند.»(1)
عمران حلبى مى گوید: از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم آیا زنان هنگام رفتن کنار کعبه غسل کنند؟
حضرت فرمود: آرى، همانا خداوند متعال مى فرماید:
} أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفِینَ وَالْعاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ{.(2)
خانه ام را براى طواف کنندگان، عبادت کنندگان و راکعان و ساجدان پاک سازید.
و سزاوار است که بنده، جز با طهارت وارد خانه خدا نشود و (پیش از ورود) آلودگى ها را شسته و پاک شده باشد.(3)
مستحب است حاجى هنگام ورود به مسجد الحرام، از باب بنى شیبه وارد شود. این باب پیشتر کنار مقام ابراهیم قرار داشته که در تصاویر قدیمى مسجد الحرام مشخص است لیکن هم اکنون نشانى از آن باقى نمانده است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص399
2 ـ بقره: 125
3 ـ تهذیب، ج5، ص251
|
صفحه 178 |
دلیل این عمل مستحبى را امام صادق(علیه السلام) این چنین بیان فرموده اند:
«بت هُبَل را که امیر مؤمنان، على(علیه السلام) هنگام بالا رفتن بر دوش رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از بام کعبه به زمین انداخت، در باب بنى شیبه دفن کردند و از این رو، ورود به مسجد الحرم از این در سنت شد.»(1)
مرحوم شهید در «شرح لمعه» با بیان این که مستحب است حاجى از باب بنى شیبه وارد شود، فرموده اند: «لیَطَأَ هُبَلْ» ; «تا بُت هُبل را پایمال کند.»(2)
هُبل بزرگترین بُتى بوده که اعراب جاهلى آن را مى پرستیدند.(3)
معناى این سخن آن است که هر حاجى هنگام ورود به مسجد الحرام باید بت ها را زیر پا گذاشته و سپس وارد شود.
امام باقر(علیه السلام) فرمود:
هر گاه به مسجد الحرام وارد شدى و مقابل حجر الاسود رسیدى، بگو:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الحج فى الکتاب و السنه، ص67، ح109
2 ـ اللمعة الدمشقیّه، ج2، ص253
3 ـ همان.
|
صفحه 179 |
«أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ آمَنْتُ بِاللَّهِ وَ کَفَرْتُ بِالطَّاغُوتِ وَ بِاللاّتِ وَالْعُزَّى وَ بِعِبَادَةِ الشَّیْطَانِ وَ بِعِبَادَةِ کُلِّ نِدّ یُدْعَى مِنْ دُونِ اللَّهِ».(1)
«شهادت مى دهم که جز خداوند یکتا معبودى وجود ندارد و شهادت مى دهم که محمد(صلى الله علیه وآله)بنده و رسول خدا است، به خدا ایمان آوردم و به طاغوت ولات و عُزّى و پرستش شیطان و هر که جز خدا پرستش شود کفر ورزیدم.»
سپس به حجر الأسود نزدیک و (اگر امکان استلام حجر الأسود به راحتى وجودداشت) آن را با دست راست لمس کن و بگو:
«بِسْمِ اللَّهِ وَاللَّهُ أَکْبَرُ، اَللَّهُمَّ أَمَانَتِی أَدَّیْتُهَا وَ مِیثَاقِی تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ عِنْدَکَ لِی بِالْمُوَافَاةِ».(2)
«به نام خدا، وخداوند بزرگتر از آن است که به وصف درآید، بار خدایا! این امانت من است که آن را ادا نمودم و پیمان من است که
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص403
2 ـ همان.
|
صفحه 180 |
به آن وفا نمودم، براى آن که نزد تو شهادت دهد که من به پیمان خود وفا دارم.»
معاویة بن عمار نیز از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده که:
هنگام ورود به مسجد الحرام، با پاى برهنه و با آرامش و وقار و خشوع داخل شو.
همچنین فرمود:
«کسى که با خشوع وارد مسجد الحرام شود، خداوند اگر بخواهد او را مى آمرزد.»
از آن حضرت پرسیدم: خشوع چیست؟
فرمود:
آرامش قلب. با تکبر و خود بزرگ بینى وارد مشو، پس هر گاه به در مسجدرسیدى بایست و بگو:
«السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ، السَّلامُ عَلَى أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ السَّلامُ عَلَى إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ الرَّحْمَنِ، السَّلامُ عَلَى الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ».(1)
«سلام و درود و رحمت خدا بر تو اى پیامبر. به نام خدا و به یارى خدا و از خدا و آن چه خدا بخواهد. و درود و سلام بر پیامبران و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص402
|
صفحه 181 |
رسولان خدا، سلام بر رسول خدا، سلام بر ابراهیم وحمد و سپاس مخصوص خداوند جهانیان است.»
و پس از آنکه داخل مسجد شدى دو دست خود را بالا بیاور و رو به کعبه کن و بگو:
«اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِی مَقَامِی هَذَا، فِی
أَوَّلِ مَنَاسِکِی، أَنْ تَقْبَلَ تَوْبَتِی وَ أَنْ تَجَاوَزَ عَنْ خَطِیئَتِی وَ تَضَعَ عَنِّی وِزْرِی، الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَلَّغَنِی بَیْتَهُ الْحَرَامَ، اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ
أَنَّ هَذَا بَیْتُکَ الْحَرَامُ، الَّذِی جَعَلْتَهُ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً مُبَارَکاً وَ هُدًى لِلْعَالَمِینَ، اَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ الْبَلَدُ بَلَدُکَ وَ الْبَیْتُ بَیْتُکَ،
جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَکَ وَ أَؤُمُّ طَاعَتَکَ، مُطِیعاً لاَِمْرِکَ، رَاضِیاً بِقَدَرِکَ، أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الْمُضْطَرِّ إِلَیْکَ الْخَائِفِ لِعُقُوبَتِکَ، اَللَّهُمَّ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ رَحْمَتِکَ وَ اسْتَعْمِلْنِی بِطَاعَتِکَ وَمَرْضَاتِکَ».(1)
«بار خدایا! همانا من در این مکان و در آغاز
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص401
|
صفحه 182 |
مناسک خود، از تو مى خواهم توبه مرا بپذیرى و از خطاهایم درگذرى و بار گناهم را فرو نهى و سپاس خداوندى را که مرا به بیت حرام خود رساند، بار خدایا! شهادت مى دهم که این خانه، خانه حرام تو است، که آن را محل اجتماع مردم و مرکزى امن و هدایت گر جهانیان قرار دادى.
بار خدایا! من بنده تو هستم، شهر، شهرتو و خانه، خانه تو است، تو را اراده کرده ام، به سوى تو آمده ام و رحمت تو را مى طلبم و طاعت تو را اراده کرده ام، فرمانبردار امر تو هستم و راضى به تقدیر تو و از تو درخواست مى کنم درخواست بیچاره مضطرى که ازعقوبت تو در هراس است.
بار خدایا! درهاى رحمتت را به سوى
من بگشاى و مرا در مسیر بندگى خود
و آنچه موجب خشنودى تو است به کار گیر.»
اگر حاجیان با رعایت این آداب وارد مسجد الحرام شوند و در انجام مناسک خود، عبودیت خدا را تمرین و عاشقانه اعمال حج را انجام دهند، به یقین تأثیر شگرفى در آنان ایجاد واز ثمرات حج بهره مند خواهند شد.
|
صفحه 183 |
70 ـ ادب طواف
طواف خانه خدا یکى از زیباترین و شکوهمندترین صحنه هاى عرفانى حج است، حاجى در طواف فرشته صفت گشته، از گناه پاک مى شود، طواف گزار درحال طواف از دیگران بریده، به خدا پیوند مى خورد و براى آن که بتواند از برکات معنوى طواف بهره گیرد، چند چیز را سزاوار است مراعات کند:
1 ـ توجّه به خداوند
در حال طواف، باتمام وجود متوجه خدا باشد و جز به خیر و نیکى سخن نگوید.
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«طواف خانه کعبه نماز است، جز این که خداوند سخن گفتن به هنگام طواف را جایز شمرده است، پس کسى که سخن مى گوید، جز خیر و نیکى سخن نگوید.»(1)
2 ـ متعادل راه برود
درطواف براى آن که دیگر مسلمانان طواف کننده آزار نبینند، سزاوار است حاجیان آرام و متعادل حرکت کنند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الحج فى الکتاب و السنه، ص191، ح491
|
صفحه 184 |
عبدالرحمن بن سیّابه گوید:
از امام صادق(علیه السلام) درمورد طواف پرسیدم که آیا تند بروم یا آهسته؟
حضرت فرمود: راه رفتنى میانه.(1)
3 ـ طواف نکردن در حال خستگى
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«دَعِ الطَّواف وَ اَنْتَ تَشْتَهِیهِ».(2)
«طواف را رها کن در حالى که هنوز مایل به ادامه دادن آن هستى.»
71 ـ مزاحمت ممنوع
در روایات به حاجیان توصیه شده است تا هنگام شلوغى جمعیت، محل طواف را به کسانى که طواف واجب دارند واگذار واز طواف مستحبى خوددارى کنند.
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«اولین چیزى که امام عصر ـ عجل الله تعالى فرجه الشریف ـ از عدالت خودآشکار مى کند این است که سخنگوى آن حضرت اعلام
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الحج فى الکتاب و السنه، ص191، ح492
2 ـ همان، ص193، ح498
|
صفحه 185 |
مى دارد; تا آن ها که طواف مستحبى انجام مى دهند، محل طواف وحجر الأسود را به کسانى که طواف واجب دارند واگذار کنند.»(1)
همچنین هنگام استلام حجر الاسود، اگر ازدحام جمعیت است، تکبیر گفته و صلوات فرستاده (و سپس از مقابل آن بگذرند.)
یعقوب بن شعیب نیز گوید:
هر گاه امام صادق(علیه السلام) کنار حجر الأسود مى آمد مى فرمود:
«اللَّهُ أَکْبَرُ، السَّلامُ عَلَى رَسُولِ اللهِ».(2)
همچنین امام صادق(علیه السلام) به سیف تمار فرمود:
اگر حجر الأسود خلوت است آن را لمس کن و گرنه از دور سلام بده (و بگذر).(3)
72 ـ ادب سعى
امام صادق(علیه السلام) در رابطه با ادب حاجى در سعى بین صفا و مروه چنین فرمود:
سپس از مسجدالحرام به سوى صفا بیرون رو...، و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص412
2 ـ همان، ص407
3 ـ همان، ص405
|
صفحه 186 |
بر تو به آرامش و وقار، آنگاه از صفا بالا رو تا نگاهت به کعبه افتد و رکنى که در آن حجرالاسود قرار دارد روبروى تو قرارگیرد، سپس حمد و ثناى الهى به جاى آر، و نعمت ها و نیکى هاى خداوند را به مقدارى که در توان دارى یاد کن، پس از آن هفت مرتبه «اَللهُ اَکْبَر»، و «اَلْحُمْدُ للهِِ»، و«لا إِلهَ إِلاَّ اللهُ» بگو و سه مرتبه بگو:
«لا اِلهَ اِلاّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ المُلکُ وَ لَهُ الحَمْدُ، یُحْیی ویُمیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْ قَدِیر».
سپس بر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) درود فرست و سه مرتبه بگو:
«اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَى مَا هَدَانَا، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا أَوْلانَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْحَیِّ الْقَیُّومِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْحَیِّ الدَّائِمِ».(1)
سپس از آن سه مرتبه بگو:
«اَشْهَدُ أنْ لا اِلهَ اِلاّ اللهُ، وَاَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، لا نَعْبُدُ إلاّ اِیّاهُ، مُخْلِصِینَ لَهُ الدّینِ وَلَوْ کَرِهَ المُشْرِکُونَ».
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص431
|
صفحه 187 |
سپس سه مرتبه بگو:
«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ وَ الْیَقِینَ فِی الدُّنْیَا وَ الآخِرَةِ».
و سه بار بگو:
«اللَّهُمَّ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ».
آنگاه صد بار «اللهُ اَکْبَرُ» و«لا اِلهَ اِلاّ اللهُ» و«اَلْحَمْدُ للهِ» و«سُبْحانَ الله» بگو و پس از آن این دعا را بخوان:
«لا إِلَهَ إِلاّ اللَّهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ غَلَبَ الاَْحْزَابَ وَحْدَهُ فَلَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، وَحْدَهُ وَحْدَهُ، اللَّهُمَّ بَارِکْ لِی فِی الْمَوْتِ وَ فِی مَا بَعْدَ الْمَوْتِ، اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ ظُلْمَةِ الْقَبْرِ وَ وَحْشَتِهِ، اللَّهُمَّ أَظِلَّنِی فِی ظِلِّ عَرْشِکَ یَوْمَ لا ظِلَّ إِلاّ ظِلُّکَ».
آنگاه دین و خود و خانواده ات را به خدا بسپار و بگو:
«أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الرَّحْمَنَ الرَّحِیمَ الَّذِی لا یَضِیعُ
|
صفحه 188 |
وَدَائِعُهُ نَفْسِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی اللَّهُمَّ اسْتَعْمِلْنِی عَلَى کِتَابِکَ وَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ وَ تَوَفَّنِی عَلَى مِلَّتِهِ وَ أَعِذْنِی مِنَ الْفِتْنَةِ».
پس از آن سه مرتبه تکبیر بگو و بار دیگر سه مرتبه دعا را بخوان و یک بار دیگر تکبیر بگو و اگر همه آن را نتوانى بخوانى، بخشى از آنها را بگو.(1)
73 ـ نماز بسیار در مکه
شایسته است حاجیان در مکه مکرمه و مدینه منوَّره به نماز توجه ویژه داشته باشند و سعى کنند زیاد نماز بخوانند وبا خدا رابطه برقرار کنند.
ابراهیم بن شیبه گوید:
به امام باقر(علیه السلام) نامه اى نوشته و از تمام بودن نماز در حرمین سؤال کردم، حضرت در پاسخ مرقوم فرمودند:
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) همیشه زیاد نماز خواندن در حرمین را دوست مى داشت، بنابراین در آن جا زیاد نماز بخوان و همچنین آن را تمام به جاى آر.(2)
در حدیثى دیگر امام سجاد(علیه السلام) فرموده اند:
کسى که در مکه هفتاد رکعت نماز به جا آورد و در
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ الحجّ والعمرة فی الکتاب والسنّه، ص205، ح548
2 ـ کافى، ج4، ص524
|
صفحه 189 |
هر رکعت سوره هاى «قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ» و « إِنَّا أَنزَلْنَاهُ...»
و آیه سخره (یعنى آیه 54 اعراف: } إِنَّ رَبَّکُمُ اللهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیّام ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّرات بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ اْلأَمْرُ تَبارَکَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِینَ { و آیة الکرسى را بخواند جزبه شهادت نخواهد مرد.(1)
در حدیث دیگرى امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
در این مسجد (مسجد الحرام) نماز و دعابخوانید، آگاه باشید که براى هربنده رزقى است که به سوى او هدایت خواهد شد.(2)
معناى این حدیث آن است که در مکه خیلى به دنبال کسب و درآمد نروید و بیشتر در پى نماز و دعا و عبادت باشید و بدانید که روزى شما تأمین شده است.
احمدبن محمدبن ابى نصر گوید: از حضرت رضا(علیه السلام)پرسیدم: اگر مردى در مکه درخانه اش نماز را به جماعت بخواند افضل است یا آن که به تنهایى در مسجدالحرام؟
حضرت فرمود: به تنهایى (در مسجد الحرام).(3)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لایحضره الفقیه، ج2، ص227
2 ـ کافى، ج4، ص526
3 ـ همان، ص527
|
صفحه 190 |
74 ـ انس با قرآن
قرآن کریم یکى از دو امانت پیغمبر(صلى الله علیه وآله) و وسیله هدایت جهانیان و مکه و مدینه نیز محل نزول آن است. بنابراین، سزاوار است حجاج بیت الله الحرام در حرمین شریفین توجه ویژه به قرآن نموده، آن را زیاد تلاوت کنند و با فرشته وحى هم نوا شوند.
امام زین العابدین(علیه السلام) به کسانى که د رمکه موفق به ختم قرآن شوند، بشارت بهشت داده است. آن حضرت درحدیثى فرمود:
«کسى که در مکه قرآن را ختم کند نمى میرد مگر آن که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) را مى بیند و جایگاه خود در بهشت را مشاهده مى کند.»(1)
در حدیث دیگرى امام باقر(علیه السلام) فرمود:
«کسى که در مکه از جمعه تا جمعه یا کمتر و بیشتر از آن، قرآن را ختم کند و روزِ ختم قرآن وى جمعه باشد، پاداش وحسنات مربوط به اوّلین جمعه اى که در دنیا بوده تا آخرین جمعه اى که در دنیاخواهد بود براى او نوشته شود. و اگر در روزهاى دیگر نیز ختم کند این چنین پاداش خواهد داشت.»(2)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لایحضره الفقیه، ج2، ص227
2 ـ دعائم الاسلام، ج1، ص381
|
صفحه 191 |
75 ـ نگاه داشتن حرمت کعبه
عرب ها را رسم بر این بوده که هنگام نشستن، دست ها را گرد زانو حلقه زده و بر نشیمن گاه خود مى نشستند و یا آن که زانوهاى خود را به طرف سینه جمع نموده، آنگاه با پارچه اى آنها را به پشت خود مى بستند و به چنین نشستنى «اِحْتِباء» گفته مى شد.
در لغت فارسى نزدیک ترین کلمه به این نوع از نشستن، «چمباتمه» است.
امام صادق(علیه السلام) از این گونه نشستن دربرابر کعبه منع فرموده است.(1)
76 ـ حفظ ارزش هاى اخلاقى
با توجه به معنوى بودن سفر حج و برقرارى امنیت همه جانبه در محدوده حرم، شایسته است حاجیان درحرم الهى ارزش هاى اخلاقى اسلام را به طور کامل رعایت کنند.سماعة بن مهران مى گوید:
از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم، از مردى که به من بدهى مالى دارد و مدتى از من پنهان بوده (و او را نمى یافتم) تا آن که او را در حال طواف مشاهده کردم آیا مال خود را
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج2، ص663
|
صفحه 192 |
از او بخواهم؟
حضرت فرمود: نه (حتى) به او سلام نکن و او را هراسان نساز، تا آن که از حرم بیرون رود.(1)
این روایت نشان مى دهد که در سفر حج، و به خصوص مکه مکرمه، همه باید تمرین کنند، تا ارزش هاى اخلاقى اسلام را حفظ و به نمایش بگذارند.
77 ـ طواف به نیابت از معصومین(علیهم السلام)
سزاوار است حاجى روزهایى که درمکه حضور دارد، در اوقات مناسب به نیابت از پیامبر(صلى الله علیه وآله) و ائمه معصومین(علیهم السلام)و فاطمه اطهر(علیها السلام) طواف انجام دهد.
موسى بن قاسم گوید: به امام جواد(علیه السلام) عرض کردم:
تصمیم دارم به نیابت شما و پدرتان طواف کنم لیکن به من گفته شده که نمى توان به نیابت از اوصیا طواف انجام داد.
امام جواد(علیه السلام) فرمود:
چرا (مى توان انجام داد) و هر مقدار براى تو امکان دارد طواف کن که این کار جایز است.
موسى بن قاسم گوید: پس از سه سال به حضور آن
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص241
|
صفحه 193 |
حضرت شرفیاب شده، عرض کردم:
من پیشتر از شما اجازه گرفتم تا به نیابت از شما و پدرتان طواف کنم، شما به من اجازه دادید و من نیز به نیابت ازشما وپدرتان زیاد طواف کردم. سپس چیزى در قلب من گذشت و به آن عمل کردم.
حضرت فرمود: چه بود؟
گفتم:
یک روز به نیابت از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) طواف کردم. امام جواد(علیه السلام) سه مرتبه فرمود: درود خدا بر رسول خدا. سپس روز دوم به نیابت امیر مؤمنان(علیه السلام) روز سوم به نیابت از امام حسن(علیه السلام). روز چهارم به نیابت از حسین بن على(علیهما السلام). روز پنجم به نیابت از على بن الحسین(علیهما السلام)، روز ششم به نیابت از ابوجعفر محمدبن على (الباقر)(علیهم السلام)، روز هفتم به نیابت از جعفربن محمد (الصادق)(علیهما السلام)، روز هشتم به نیابت از پدرت (جد شما) موسى بن جعفر(علیهما السلام)، روز نهم به نیابت از پدرت على (بن موسى الرضا)(علیهما السلام)، و روز دهم به نیابت از شما اى آقاى من و اینها کسانى هستند که به ولایتشان پایبندم.
آنگاه امام جواد(علیه السلام) فرمود:
در این صورت به دینى اعتقاد دارى که خداوند جز آن را از بندگانش نپذیرد.
گفتم:
|
صفحه 194 |
گاهى نیز به نیابت از مادرت فاطمه (علیها السلام) طواف مى کردم.
امام جواد(علیه السلام) فرمود:
به نیابت از فاطمه(علیها السلام) زیاد طواف کن و این برترین کارى است که انجام مى دهى، ان شاء الله.(1)
78 ـ کوتاه کردن سفر
مستحب است حاجى پس از آن که مناسک حج خود را انجام داد، زودتر نزد خانواده خویش بازگردد، دلیل آن را امام صادق(علیه السلام) این گونه برشمرده اند:
«إِذَا فَرَغْتَ مِنْ نُسُکِکَ فَارْجِعْ فَإِنَّهُ أَشْوَقُ لَکَ إِلَى الرُّجُوعِ».(2)
«هرگاه از اعمال حج فارغ شدى، بازگرد که این عمل شوق تو را براى بازگشت بیشتر مى کند.»
اگر حاجى خود را با ماندن طولانى درمکه خسته کند و روحیه عبادت نداشته باشد، انگیزه آمدن مجدد در او کمرنگ مى شود، لیکن پیش از انجام مناسک حج، مردم نشاط بیشترى دارند و اگر کمى هم بیشتر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص314
2 ـ الحج فى الکتاب و السنه، ص267، ح732
|
صفحه 195 |
ماندند خیلى احساس خستگى نمى کنند.
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«یک روز پیش از حج ماندن، بهتر از دو روز ماندن پس از حج است.»(1)
گفتنى است در برنامه ریزى هایى که هم اکنون توسط مسؤولان حج در دست اجرااست، کم کردن مدت اقامت حاجیان در سفر حج است; به شکلى که اگر کسانى تمایل داشته باشند، مدت کمترى را درسرزمین وحى به سر برند، مى توانند از کاروان هاى ویژه استفاده نموده، زودتر مراجعت کنند و آنان نیز که مشتاق ماندن بیشتر اند، روزهاى زیادترى را در دو شهر مکه و مدینه مى مانند.
79 ـ آداب خروج از مکّه
براى خروج ازمکه نیز آدابى ذکر شده که به برخى از آن ها اشاره مى شود:
1 ـ صدقه دادن
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«هر گاه خواستى از مکه بیرون روى، یک
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لایحضره الفقیه، ج2، ص525
|
صفحه 196 |
درهم خرما خریده، آن را مشت مشت صدقه بده (یعنى اکتفا به دادن یک عدد خرما نکن و بیشتر بده)، پس این صدقه، کفاره گناهان تو در حال احرام و مدت اقامت در مکه خواهد بود.»(1)
2 ـ وداع با کعبه
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
هر گاه تصمیم گرفتى از مکه بیرون روى و نزد خانواده ات برگردى، هفت شوط طواف بگزار و با کعبه وداع کن و اگر بتوانى در هر شوط، حجر الأسود و رکن یمانى را استلام کنى، چنین کن و اگر نتوانستى تنها در آغاز و پایان هر طواف استلام کن، و اگر آن را هم نمى توانى، مانعى ندارد (طواف خود را پایان ده و لزومى به استلام حجر نیست).(2)
قاسم بن کعب گوید: امام صادق(علیه السلام) به من فرمود:
آیا پیوسته حج مى روى؟
گفتم: آرى.
فرمود: آخرین دیدار تو، با کعبه این چنین باشد که دست بر در کعبه بگذار و بگو:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ح533
2 ـ همان، ح530
|
صفحه 197 |
«الْمِسْکِینُ عَلَى بَابِکَ فَتَصَدَّقْ عَلَیْهِ بِالْجَنَّةِ».(1)
«بینوا بر درگاه تو است، پس بهشت را به او عطا فرما!»
امام صادق(علیه السلام) وقتى مى خواست با خانه خدا وداع کند و از مسجد الحرام بیرون آید، نزدیک درِ مسجد، مدت زیادى به سجده مى افتاد و سپس برخاسته، از مسجد خارج مى شد.(2)
ابراهیم بن ابى محمود نیز گوید:
امام کاظم(علیه السلام) را دیدم که با کعبه وداع مى کرد،
پس آن گاه که خواست از در مسجد بیرون رود
به سجده افتاد، سپس برخاست و رو به کعبه کرد
و گفت:
«اَللَّهُمَّ إِنِّی أَنْقَلِبُ عَلَى أَلاّ إِلَهَ إِلاّ أَنْتَ».(3)
«بار خدایا! من برمى گردم و بر این باورم که جز تو معبودى نیست.»
از برخى امامان دیگر نیز این شیوه وداع با کعبه نقل شده است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص530
2 ـ همان.
3 ـ کافى، ج4، ص531
|
صفحه 198 |
80 ـ حج کامل
اعزام زائران ایرانى به حرمین شریفین، به گونه اى برنامه ریزى شده که برخى از آنان مدینه قبل و برخى دیگر مدینه بعد هستند، از روایات این گونه فهمیده مى شود که ابتدا به مکه رفتن و پس از انجام مناسک حج به مدینه آمدن افضل و ارجح است.
امام باقر(علیه السلام) فرمود:
«تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الاِْمَامِ».(1)
«تمام شدن حج و کمال آن به دیدار با امام است.»
در حدیث دیگرى امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«هر گاه یکى از شما حج انجام داد، حج خود را با زیارت ما به پایان برد; زیرا این وسیله کمال و اتمام حج است.»(2)
سدیر نیز گوید:
در حالى که دست من در دست امام باقر(علیه السلام) بود، حضرت رو به کعبه کرد و فرمود:
اى سدیر; مردم مأمور شده اند تا نزد این سنگ ها
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج4، ص549
2 ـ علل الشرایع، ص459
|
صفحه 199 |
آمده، آن را طواف کنند، سپس پیش ما آمده و دوستى و پیوند خودشان را به ما اعلام دارند.(1)
دلیل این اقدام نیز در بیان امام باقر(علیه السلام) آمده است که فرمود:
«... وَأَنْ یَلْقُونا حَیْثُ کُنّا، نَحْنُ الاَْدِلاّءُ عَلَى اللهِ».(2)
«و اینکه هرکجا که هستیم نزد ما آیند، (زیرا) ما راهنمایان به سوى خداوندیم.»
یعنى حاجى در حج، از گناه پاک شده و از راه و رسم و اعمال غلط فاصله مى گیرد و در نتیجه براى آنکه بار دیگر گرفتار خطا نشود نیازمند الگوى مناسب است، این الگو همان امامان و پیشوایان دینى هستند که با مراجعه و تبعیت از آن ها، انسان به خدا دست مى یابد و به هدف اصلى از خلقت نائل مى گردد.
81 ـ آداب زیارت
در روایات، براى زیارت آدابى ذکر شده که برخى از آن ها مخصوص موارد خاصّى است، لیکن برخى از این آداب که تقریباً جنبه عمومى داشته و به نوعى، به
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ کافى، ج1، ص392
2 ـ تفسیر عیاشى، ج2، ص233
|
صفحه 200 |
همه اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه ارتباط پیدا مى کند عبارتنداز:
1 ـ غسل کردن پیش از بیرون رفتن براى زیارت.
2 ـ ترک کلام بیهوده و لغو و مخاصمه و مجادله در راه.
3 ـ اگر چند امام را زیارت مى کند، براى زیارت هر امام یک غسل کند.
4 ـ خواندن دعاى مأثور در وقت غسل کردن.
5 ـ طاهر بودن، به این معنى که غسل واجبى به گردن نداشته و با وضو باشد.
6 ـ پوشیدن جامه هاى پاک و پاکیزه.
7 ـ جامه سفید پوشیدن.
8 ـ لباس نو پوشیدن.
9 ـ هنگام رفتن به زیارت گام ها را کوتاه برداشتن و به آرامى و با وقار حرکت کردن.
10 ـ عطر زدن و خود را خوشبو کردن (غیر از زیارت کربلا).
11 ـ هنگام رفتن به زیارت، ذکر «اللهُ أَکْبَر»، «اَلْحَمْدُ للهِِ»، «سُبحانَ اللهِ» و«لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ» گفتن و صلوات فرستان بر پیغمبر و آل او.
12 ـ بر در حرم ایستادن و اذن دخول خواندن به کلمات مأثوره.
